พระพุทธเจ้าทรงตรัสไว้ว่าธรรมอันใดแลย่อมเกิดแต่เหตุ ต้นเหตุของกาย คือ ลมหายใจเข้าออก ต้นเหตุแห่งวาจา คือ ความนึกคิด ต้นเหตุแห่งใจ คือ ความจำและความรู้สึก ถ้ารู้ทันต้นเหตุ จะพูดหนอๆ ถ้ารู้ทันต้นเหตุจะคิดหนอๆ ถ้ารู้ทัน
ต้นเหตุ จะทำหนอๆ ก็จะไม่มีอะไรผิดพลาด ก็จะไม่ต้องไปนั่งเสียเวลาประเมินใคร ว่าคนนั้นถูก คนนี้ผิด เพราะผู้ที่จะประเมินผู้อื่นได้มีพระสัมมาสัมพุทธเจ้าเท่านั้น ผู้ที่ประเมินผู้อื่น คำตอบก็มีอยู่คือผู้รู้ไม่ทันต้นเหตุแห่งกายสังขาร วจีสังขาร จิตตสังขาร จึงอวดเก่งไปประเมินสิ่งนั้น สิ่งนี้ ย่อมจะเสียเวลาไปทุกลมหายใจเข้าออกด้วยความรู้ไม่ทัน คือ อวิชชา
แต่ผู้ที่รู้ทันต้นเหตุ จะคิดหนอๆ เขาไม่มีเวลาไปประเมินใคร แค่ขยันระลึกรู้อยู่แค่ปัจจุบัน งานประจำชีวิตนี้ก็คุ้มค่าสมกับที่ได้เกิดมาพบคำสอนของพระสัมมมาสัมพุทธเจ้า การที่จะดูว่าใครพูดถูก คิดถูก หรือทำถูก ก็ดูไม่ยาก แค่ถามว่าเขารู้ต้นเหตุ จะทำ จะพูด จะคิดได้ไหม ถ้ารู้ไม่ทัน จะทำ จะพูด จะคิด ก็ไม่รู้ทันต้นเหตุ เหตุเกิด เหตุดับ คุณ โทษ และทางออก พระพุทธเจ้าทรงตรัสไว้ว่า ถ้าผู้ใด พูดถึงเรื่องความเกิด ความดับ คุณ และโทษ และทางออก พึงรู้ว่าผู้นั้นเป็นผู้แสดงธรรม ถ้าผู้ใดรู้ทันเรื่องความเกิด ความดับ คุณ โทษ และทางออก พึงรู้ว่าผู้นั้นปฎิบัติธรรมสมควรแก่ธรรม ผู้ที่ปฎิบัติธรรมสมควรแก่ธรรม ย่อมจะปฎิญาณตนได้ว่าเป็นโสดาหรือเป็นอรหันต์ก็ได้ การที่จะรู้ว่าใครเป็นพาลหรือเป็นบัณฑิตดูไม่ยาก ถ้าเขารู้ทันในการพูดเขาก็เป็นบัณฑิต ถ้าเขารู้ไม่ทันในการพูดก็เป็นคนพาล กำลังแห่งบัณฑิตเขาไม่ว่าใคร พูดไปก็อ้างอิงอยู่กับธรรมเท่านั้น กำลังแห่งคนพาลย่อมจะประจานไปทั่ว ไม่เคยพูดเข้าไปใกล้เหตุเกิด เหตุดับ คุณ โทษ และทางออก และก็ไม่รู้ทันความเกิด ความดับ คุณ โทษ และทางออก จึงพูด ทำ คิด ติดอยู่กับความยึดถือในชอบ ชัง เฉย เท่านั้นเอง พลาดพลั้งไปดูถูกพระพุทธบ้าง พลาดพลั้งไปดูถูกพระธรรมบ้าง พลาดพลั้งไปดูถูกพระสงฆ์บ้าง
เพราะต้นเหตุแห่งบาปอยู่ที่ความรู้ไม่ทันและเที่ยวไปลบหลู่ดูถูกในคุณพระธรรม ก็ได้ชื่อว่าดูถูกทั้งหมด พระพุทธเจ้าพระองค์ยังทรงเคารพพระธรรม แต่ผู้ที่ดูถูกพระธรรม ธรรมนั้นก็จะไม่คุ้มครองและรักษา ผู้ที่ปฎิบัติธรรมสมควรแก่ธรรมนั้นแล ธรรมนั้นย่อมคุ้มครองและรักษา ธรรมะของพระพุทธเจ้านั้นสูงสุด ไม่มีหลักการอันไหนจะสูงกว่าได้อีก ใครที่เข้าใจผิดคิดว่ายังมีหลักการอื่นที่สูงกว่าพระพุทธเจ้า คือ ผู้นั้นยังเรียนธรรมะของพระพุทธเจ้าน้อยอยู่
จากสายสืบนิสัยศาสตร์