.
 "ความคิดและปัญญา"

" .. "ความคิดและปัญญาของคนเรามีอยู่แล้ว" เราจะเอาความคิดที่เป็นปัญญามาพิจารณาตามหลักความเป็นจริงหรือไม่ หรือจะคิดไปตามกระแสของโลกให้ใจได้เกิดความหลงต่อไป ใจมีลักษณะไหวตัวไปได้ตามความคิดนั้น ๆ

"ถ้าคิดในทางโลก ใจก็จะมีความผูกพันยินดีอยู่ในทางโลก ถ้าคิดในทางธรรม คือความเป็นจริงตามไตรลักษณ์อยู่บ่อย ๆ ใจก็จะค่อยตามรู้เห็นในหลักความเป็นจริง" ในความไม่เที่ยง "รู้เห็นตามความเป็นจริงแห่งความทุกข์กายและทุกข์ใจ" และรู้เห็นตามความเป็นจริงในเหตุให้เกิดทุกข์คือตัวสมุทัยด้วย

"ถ้าคิดพิจารณาในอนัตตา" คือสิ่งที่สูญสลายไปอยู่บ่อย ๆ "ใจก็จะค่อยรู้เห็นตามหลักความเป็นจริงนี้ได้อย่างชัดเจน" .. "

"เหตุให้เกิดทุกข์"
พระอาจารย์ทูล ขิปฺปปญฺโญ