อิจฺฉํ น เสเวยฺย อนตฺถสญฺหิตํ ไม่ควรเสพ ความอยากอันกำกับด้วยความฉิบหาย

พุทธศาสนสุภาษิต
/ทุกนิบาตชาดก/


๏ อิจฺฉํ น เสเวยฺย อนตฺถสญฺหิตํ
________________________________________
คำอ่าน
อิด-ฉัง นะ เส-เวย-ยะ อะ-นัด-ถะ-สัน-หิ-ตัง

อธิบาย
พุทธสุภาษิตบทนี้เป็นคำเตือนสำคัญเกี่ยวกับลักษณะของความอยาก หรือความปรารถนาที่ควรหลีกเลี่ยง โดยแบ่งพิจารณาได้ดังนี้:
• อิจฺฉํ: หมายถึง ความอยาก, ความปรารถนา, ความต้องการ ซึ่งเป็นเรื่องปกติของมนุษย์ที่ย่อมมีความอยากได้ในสิ่งต่างๆ
• น เสเวยฺย: หมายถึง ไม่ควรเสพ, ไม่ควรคบหา, ไม่ควรเข้าไปเกี่ยวข้อง คำว่า "เสพ" ในที่นี้ไม่ได้หมายถึงการบริโภค แต่เป็นการเข้าไปยึดติด ผูกพัน หรือทำตามความอยากนั้นๆ
• อนตฺถสญฺหิตํ: หมายถึง อันกำกับด้วยความฉิบหาย, อันประกอบด้วยสิ่งที่ไม่เป็นประโยชน์, อันนำมาซึ่งความพินาศ "อนตฺถะ" คือสิ่งที่ไม่เป็นประโยชน์ ความเสียหาย ความฉิบหาย ส่วน "สญฺหิตํ" คือ อันประกอบด้วย, อันกำกับด้วย, อันเนื่องมาซึ่ง

ดังนั้น พุทธสุภาษิตบทนี้จึงมีความหมายว่า ไม่ควรยึดติดหรือทำตามความอยากที่นำมาซึ่งความเสียหาย ความฉิบหาย หรือสิ่งที่ไม่เป็นประโยชน์แก่ตนเองและผู้อื่น ความอยากบางอย่างอาจดูเหมือนจะนำมาซึ่งความสุขสบายหรือความพึงพอใจในตอนแรก แต่หากพิจารณาให้ลึกซึ้งแล้ว ความอยากเหล่านั้นอาจซ่อนเร้นผลเสียในระยะยาวไว้ เช่น ความอยากในลาภที่ไม่ชอบธรรม ความอยากในอำนาจที่นำไปสู่การเบียดเบียนผู้อื่น หรือความอยากในกามคุณที่ทำให้จิตใจหมกมุ่นจนขาดสติ

สุภาษิตนี้ไม่ได้หมายความว่าห้ามมีความอยากโดยสิ้นเชิง แต่เป็นการเตือนให้เราพิจารณาไตร่ตรองถึงผลลัพธ์ของความอยากนั้นๆ ก่อนที่จะลงมือกระทำตาม หากความอยากนั้นมีแนวโน้มที่จะนำไปสู่ความเดือดร้อน ความทุกข์ หรือความเสียหาย ไม่ว่าจะเป็นต่อตนเอง ครอบครัว สังคม หรือสิ่งแวดล้อม ก็ไม่ควรเข้าไปเกี่ยวข้องหรือทำตามความอยากนั้น

สรุป
พุทธสุภาษิต "อิจฺฉํ น เสเวยฺย อนตฺถสญฺหิตํ" สอนให้เรามีสติและปัญญาในการพิจารณาความอยากของตนเอง ไม่ใช่ทุกความอยากจะเป็นประโยชน์ ความปรารถนาบางอย่างอาจแฝงไว้ด้วยภัยอันตรายที่นำไปสู่ความฉิบหาย ความเดือดร้อน หรือความเสียหายในภายหลัง ดังนั้น เราจึงไม่ควรหลงใหล ยึดติด หรือกระทำตามความอยากที่รู้ว่าจะมีผลร้ายตามมา แต่ควรเลือกที่จะละเว้น หรือควบคุมความอยากเหล่านั้น เพื่อชีวิตที่เป็นสุขและปราศจากความทุกข์ ๛