วัดจองคำ เป็นวัดเก่าแก่คู่บ้านคู่เมืองของจังหวัดแม่ฮ่องสอน สร้างขึ้นเมื่อปี พ.ศ. 2370 โดย พระยาสิงหนาทราชา ซึ่งเป็นเจ้าเมืองแม่ฮ่องสอนคนแรก ร่วมกับ เจ้าแม่นางเมี๊ยะ

วัดแห่งนี้เป็นวัดแรกของแม่ฮ่องสอน และสร้างด้วยศิลปะแบบไทใหญ่ เนื่องจากช่างฝีมือที่ใช้ในการก่อสร้างเป็นชาวไทใหญ่ สังเกตได้จากเสาและซุ้มประตูที่มีลวดลายแกะสลักลงรักปิดทองคำเปลวอันงดงาม ทำให้วัดได้รับชื่อว่า "วัดจองคำ" ซึ่งคำว่า "จอง" ในภาษาไทใหญ่หมายถึง "เสา" และ "คำ" หมายถึง "ทองคำ"

ต่อมา วัดจองคำได้รับการทำนุบำรุงและพัฒนามาโดยตลอด จนกระทั่งได้รับพระราชทานวิสุงคามสีมาเมื่อวันที่ 2 กันยายน พ.ศ. 2518 และยกฐานะขึ้นเป็นพระอารามหลวงชั้นตรี ชนิดสามัญ เมื่อวันที่ 27 กุมภาพันธ์ พ.ศ. 2527

สิ่งที่น่าสนใจภายในวัดจองคำ ได้แก่

• วิหารหลวงพ่อโต: เป็นวิหารที่ประดิษฐาน หลวงพ่อโต พระประธานองค์ใหญ่ ซึ่งจำลองมาจากพระศรีศากยมุนีแห่งวัดสุทัศนเทพวราราม กรุงเทพมหานคร สร้างโดยช่างฝีมือชาวพม่า มีลักษณะสถาปัตยกรรมผสมผสานระหว่างศิลปะไทใหญ่และตะวันตก

• อุโบสถ: เป็นอาคารทรงมณฑปสี่เหลี่ยมผืนผ้า หลังคาเป็นคอนกรีตเสริมเหล็กรูปพระเจดีย์ 5 ยอด ภายในมีภาพจิตรกรรมฝาผนังเรื่องราวพุทธประวัติ

• ศาลาการเปรียญ: เป็นอาคารไม้ขนาดใหญ่ สร้างเมื่อ พ.ศ. 2521

• กุฏิสงฆ์: มีทั้งอาคารคอนกรีตเสริมเหล็กและอาคารครึ่งตึกครึ่งไม้

• หนองจองคำ: สระน้ำขนาดใหญ่ที่อยู่ด้านหน้าวัด เป็นสถานที่พักผ่อนและเป็นสัญลักษณ์สำคัญของเมืองแม่ฮ่องสอน

นอกจากนี้ วัดจองคำยังตั้งอยู่ติดกับ วัดจองกลาง ซึ่งมีลักษณะคล้ายวัดแฝด และมีพิพิธภัณฑ์จัดแสดงตุ๊กตาไม้แกะสลักเรื่องพระเวสสันดรชาดก ฝีมือช่างชาวพม่าที่นำเข้ามาตั้งแต่ พ.ศ. 2400

วัดจองคำจึงเป็นวัดที่มีความสำคัญทางประวัติศาสตร์ ศิลปะ และวัฒนธรรม เป็นศูนย์รวมจิตใจของชาวแม่ฮ่องสอน และเป็นสถานที่ท่องเที่ยวที่สำคัญแห่งหนึ่งของจังหวัด

• เจดีย์ หรือชาวไทใหญ่เรียกว่า กองมู มีลักษณะคล้ายมณีทบ รูปทรงจุฬามณี ความสูง 32 ศอก ฐานสี่เหลี่ยมมีมุข 4 ด้าน พร้อมสิงห์ด้านละหนึ่งตัว ประดิษฐานพระพุทธรูปนั่งด้านละหนึ่งองค์ และเริ่มสร้างเมื่อเดือนมีนาคม พ.ศ. 2456 สร้างแล้วเสร็จในเดือนมกราคม พ.ศ. 2458 โดยศรัทธาขุนเพียร (พ่อเลี้ยงจองนุ) พิรุญกิจและแม่จองเฮือนคหบดี ชาวแม่ฮ่องสอนและในองค์พระเจดีย์ได้บรรจุพระบรมสารีริกธาตุไว้


• อุโบสถเป็นอาคารรูปทรงมณฑปรูปสี่เหลี่ยมผืนผ้า กว้าง 6 เมตร ยาว 12 แมตร หลังคาเป็นคอนกรีตเสริมเหล็กรูป พระเจดีย์ 5 ยอด ภายในเขียนภาพพุทธประวัติบนฝาผนัง บานประตู หน้าต่างทำด้วยไม้แกะสลัก ภายในอุโบสถประดิษฐานพระประธาน ทางวัดได้ทำพิธีเททองหล่อขึ้น เมื่อวันที่ 9 มีนาคม พ.ศ. 2522 เบิกพระเนตรเมื่อวันที่ 15 มีนาคม พ.ศ. 2523 วิหารหลวงพ่อโตภายในเป็นที่ประดิษฐานพระประธาน คือ หลวงพ่อโต สร้างเมื่อปี พ.ศ. 2496 โดยช่างชาวพม่าเป็นพระพุทธรูปขนาดใหญ่ มีขนาดหน้าตักกว้าง 4.85 เมตร จำลองมาจากพระศรีศากยมุนี (หลวงพ่อโต) ที่วัดสุทัศน์เทพวราราม วิหารมีความผสมผสานระหว่างสถาปัตยกรรมไทใหญ่ผสมตะวันตก อาคารมีผังเป็นรูปตัวแอล ผนังก่ออิฐถือปูน ประตู หน้าต่างตอนบนโค้ง ประดับลวดลายแบบสถาปัตยกรรมตะวันตก หลังคามุงสังกะสี เชิงชายมีลูกไม้ฉลุแบบขนมปังขิง


• อาคารเสนาสนะ


• หนองจองคำ: สระน้ำขนาดใหญ่ที่อยู่ด้านหน้าวัด เป็นสถานที่พักผ่อนและเป็นสัญลักษณ์สำคัญของเมืองแม่ฮ่องสอน