อุภินฺนมตฺถํ จรติ อตฺตโน จ ปรสฺส จ บัณฑิตย่อมประพฤติประโยชน์แก่ชนทั้งสองฝ่าย คือทั้งตนและคนอื่น

พุทธศาสนสุภาษิต
/สัตตกนิบาตชาดก/

๏ พุทธสุภาษิต อุภินฺนมตฺถํ จรติ อตฺตโน จ ปรสฺส จ ซึ่งมีความหมายว่า บัณฑิตย่อมประพฤติประโยชน์แก่ชนทั้งสองฝ่าย คือทั้งตนและคนอื่น โดยมีรายละเอียดดังนี้

คำอธิบาย:

พุทธสุภาษิตบทนี้ปรากฏในพระไตรปิฎก เป็นคติธรรมที่ชี้ถึงคุณลักษณะอันประเสริฐของบัณฑิต หรือผู้มีปัญญา ซึ่งในบริบททางธรรมมิได้จำกัดอยู่เพียงผู้ทรงความรู้ทางโลก แต่หมายรวมถึงผู้ที่มีความเข้าใจในสัจธรรม สามารถใช้ปัญญาพิจารณาไตร่ตรองในการดำเนินชีวิตได้อย่างถูกต้องและเหมาะสม

สาระสำคัญของสุภาษิตนี้อยู่ที่การเน้นย้ำถึงลักษณะการดำเนินชีวิตและการกระทำของบัณฑิต ที่มิได้มุ่งเน้นเพียงประโยชน์ส่วนตน หากแต่ยังคำนึงถึงประโยชน์สุขของผู้อื่นควบคู่กันไป ดังปรากฏในวลี "อุภินฺนมตฺถํ จรติ" อันหมายถึงการประพฤติซึ่งประโยชน์แก่ชนทั้งสองฝ่าย ได้แก่ "อตฺตโน จ" (ประโยชน์ของตน) และ "ปรสฺส จ" (ประโยชน์ของผู้อื่น)

การขยายความ:

• ประโยชน์ตน (อตฺตโน อตฺโถ): บัณฑิตจะดำเนินชีวิตด้วยสติสัมปชัญญะ ไม่ประมาทในกิจการทั้งปวง มุ่งมั่นในการพัฒนาตนเอง ทั้งในด้านปัญญา คุณธรรม จริยธรรม และความสามารถ อันนำมาซึ่งความเจริญก้าวหน้าและความผาสุกในชีวิตของตนโดยชอบธรรม
ประโยชน์ผู้อื่น (ปรสฺส อตฺโถ): บัณฑิตมิได้เพิกเฉยต่อความทุกข์ยากหรือความต้องการของผู้อื่น หากแต่พร้อมที่จะให้ความช่วยเหลือ เกื้อกูล แบ่งปัน ด้วยความเมตตา กรุณา และปัญญา ตลอดจนเป็นแบบอย่างที่ดีในการประพฤติชอบ ชักนำผู้อื่นไปในทางที่ถูกต้อง และร่วมสร้างสรรค์สังคมให้มีความสงบสุขและเจริญก้าวหน้า

ตัวอย่างการประพฤติประโยชน์ทั้งสองฝ่าย:

• ในบริบทของการประกอบอาชีพ: บัณฑิตจะปฏิบัติหน้าที่ด้วยความซื่อสัตย์สุจริตและเต็มความสามารถ สร้างสรรค์ผลงานที่เป็นประโยชน์ต่อองค์กรและสังคมโดยรวม (ประโยชน์ผู้อื่น) ควบคู่ไปกับการได้รับค่าตอบแทนและความก้าวหน้าในอาชีพ (ประโยชน์ตน)
• ในบริบทของการศึกษา: บัณฑิตจะแสวงหาความรู้และพัฒนาศักยภาพของตนเองอย่างต่อเนื่อง (ประโยชน์ตน) และเมื่อมีความรู้ความสามารถแล้ว ก็จะนำความรู้นั้นไปถ่ายทอด สั่งสอน หรือให้คำแนะนำที่เป็นประโยชน์แก่ผู้อื่น (ประโยชน์ผู้อื่น)
• ในบริบทของการดำเนินชีวิต: บัณฑิตจะดูแลรักษาสุขภาพกายและใจของตนเองให้ดี (ประโยชน์ตน) พร้อมทั้งปฏิบัติต่อผู้อื่นด้วยความเคารพ เอื้อเฟื้อเผื่อแผ่ และไม่เบียดเบียนซึ่งกันและกัน (ประโยชน์ผู้อื่น)

บทสรุป:

พุทธสุภาษิต อุภินฺนมตฺถํ จรติ อตฺตโน จ ปรสฺส จ บัณฑิตย่อมประพฤติประโยชน์แก่ชนทั้งสองฝ่าย คือทั้งตนและคนอื่น เป็นหลักการชี้นำที่สำคัญในการดำเนินชีวิตของผู้มีปัญญา การกระทำใดๆ ของบัณฑิตนั้น ย่อมตั้งอยู่บนพื้นฐานของการพิจารณาถึงผลกระทบทั้งต่อตนเองและผู้อื่นอย่างรอบด้าน การดำเนินชีวิตตามแนวทางนี้จะนำมาซึ่งความเจริญและความสุขที่ยั่งยืนทั้งในระดับบุคคลและสังคมโดยรวม ๛