กรรมของเศรษฐีตระหนี่

สมัยหนึ่งเมื่อครั้งสมเด็จพระพุทธองค์ยังทรงพระชนม์ชีพ ครานั้นยังมีเศรษฐีชราผู้หนึ่งนามว่า อานันทเศรษฐี เขามีทรัพย์อยู่ถึง ๔๐ โกฏิ เศรษฐีผู้นี้แม้จักร่ำรวยเงินทองถึงปานฉะนี้แต่แทนที่จะใช้ทรัพย์ไปในทางที่ฉลาดอย่างผู้มีปัญญา เช่นบริจาคทานให้คนยากไร้ หรือไม่ก็นำไปสร้างถาวรวัตถุอันจักเป็นประโยชน์ต่อผู้คนแลสังคม ที่ไหนได้เขากลับมิได้นึกถึง ยิ่งมีทรัพย์มากเท่าไหร่จิตใจเขาก็ยิ่งพอกพูนไปด้วยความโลภมากขึ้นเท่านั้น

ทุกๆกึ่งเดือนเขามักจักเรียกบุตรหลานเข้ามาอบรมเพื่อย้ำเตือนมิให้บรรดาลูกหลานนำทรัพย์ไปใช้ในทางไม่ถูกไม่ควร “ นี่แน่ะเจ้าพวกผู้เยาว์! ทรัพย์ที่มีอยู่ ๔๐ โกฏิพวกเจ้าอย่านึกว่ามันมากนักล่ะ ทรัพย์เหล่านี้ไม่ควรจักนำไปใช้ไม่ว่าจักเป็นกรณีใดๆก็ตาม ถ้าการนั้นไม่ก่อให้เกิดกำไรขึ้นมา! โดยเฉพาะการบริจาคให้คนยากไร้หรือพวกนักบวชเกียจคร้านไม่ยอมทำมาหากิน ขอพวกเจ้าอย่าได้กระทำเป็นอันขาด! เพราะการให้ทานกับคนเหล่านี้มันไม่ได้ทำให้ทรัพย์ของเราเพิ่มขึ้น มีแต่จักยิ่งทำให้ทรัพย์ที่มีอยู่ต้องลดน้อยถอยลง

ขอพวกเจ้าจงพึงสังวรไว้ ทุกครั้งที่ใช้ทรัพยออกไปแม้จักเป็นปริมาณเล็กน้อย นั่นก็คือภาวะที่จักนำพวกเจ้าไปสู่การสิ้นทรัพย์ในที่สุด! เพราะทรัพย์จักต้องหมดลงไม่วันใดก็วันหนึ่ง ดั่งภาษิตว่าน้ำมันหยอดตาแม้จักใช้ทีละหยดสองหยด แต่เนิ่นวันไปมันย่อมหมดลงได้ ฉันใดก็ฉันนั้น ทรัพย์ที่เจ้าใช้ไปทีละนิดทีละหน่อย มีฤาที่มันจักอยู่คู่กับเจ้าอย่างไม่มีวันหมดสิ้นได้ ขอพวกเจ้าจงดูจอมปลวกไว้เป็นตัวอย่าง

จอมปลวกที่เห็นใหญ่โตกว่าที่มันจักใหญ่เท่ากับภูเขาเลากาได้ ฤาเพราะมิใช่ต้องอาศัยความมานะบากบั่นของปลวกตัวเล็กตัวน้อย ค่อยๆก่อค่อยๆสร้างกันมาดอกหรือ อีกทั้งมธุรสหวานล้ำที่อยู่ในรวงรังผึ้ง กว่าจักถึงซึ่งความมากมายฤาเพราะมิใช่ต้องอาศัยความขยันขันแข็งของเหล่าผึ้งทั้งหลายค่อยๆเก็บค่อยๆผสม ทีละหน่อยทีละนิด จึงได้มีน้ำหวานมากมายเป็นโอ่งเป็นไห ฉะนั้นขอพวกเจ้าจงถือเอาสัตว์ทั้งสองนี้เป็นครูเถิด จงพยายามหาทรัพย์มาให้มากที่สุดเท่าที่จักหาได้ แลจงอย่าได้ใช้ทรัพย์ออกไปแม้แต่เพียงเล็กน้อยเป็นอันขาด! ”

เศรษฐีชราพยายามพล่ามเตือนบุตรหลานอย่างนี้เรื่อยมา ต่อมาไม่นานเขาก็ละสังขารจากโลกไป แต่เนื่องจากตัวเขานั้นเป็นผู้มากไปด้วยความโลภเป็นสันดาน ก่อนตายจึงมิอาจปล่อยวางในทรัพย์ได้ พอตายลงจึงไปปฏิสนธิในครรภ์ของหญิงจัณฑาลนางหนึ่ง มีบ้านเรือนตั้งอยู่ในชุมชนคนจัณฑาล ห่างจากกรุงสาวัตถีออกไปไม่ไกลนัก

ปกติความเป็นอยู่จัณฑาลนางนี้ก็ถือว่าค่อนข้างจักอัตคัดขัดสนอยู่แล้ว เพราะต้องขอทานเขาเลี้ยงชีพ แต่พอนางเริ่มตั้งครรภ์ลูกในท้องเท่านั้น สภาพขัดสนที่ว่ากลับต้องลำบากลำบนมากยิ่งขึ้นไปอีก และไม่เพียงแต่ครอบครัวนางเท่านั้นที่ลำบาก ความลำบากนี้ยังแผ่คลุมไปทั่วทุกครัวเรือนที่อาศัยอยู่ในชุมชนคนจัณฑาลแห่งนี้ด้วยต่างหาก

ลาภผลจากเคยได้อยู่ได้กิน แม้บางมื้อจักไม่อิ่มท้องก็ตาม จู่ๆก็พลันฝืดเคืองขึ้นมาอย่างที่ไม่เคยปรากฏ ผู้คนจากเคยยิ้มแย้มหยอกหัวแม้จักเหน็ดจักเหนื่อยกันจนสายตัวแทบขาด อยู่ๆก็กลับบึ้งตึงเข้าหากันโดยไม่ทราบสาเหตุ ความผิดปกตินี้ได้ขยายออกไปเป็นวงกว้างจนผู้คนในชุมชนเริ่มรับรู้ได้ ดังนั้นจึงเกิดมีเสียงวิพากษ์วิจารณ์ขึ้น ผู้นำชุมชนเมื่อเห็นว่าเรื่องชักจักลุกลามใหญ่โต เกรงว่าจะเกิดความแตกแยกขึ้นในพวกพ้อง จึงเรียกทุกคนให้มาประชุมเพื่อหาหนทางแก้ไข

หลังจากปรึกษาหารือก็ได้ข้อสรุปว่าในชุมชนพวกเขาต้องมีใครคนใดคนหนึ่ง ที่เป็นคนกาลกิณีปะปนอยู่แน่ เหตุอาเพสนี้ถึงได้เกิดขึ้น และเพื่อให้ได้มาซึ่งคนผู้นี้ผู้นำชุมชนจึงสั่งให้แบ่งคนทั้งหมดออกเป็นสองส่วนเท่าๆกัน โดยพวกแรกเช้าวันพรุ่งนี้ให้ไปหาขอทานยังด้านทิศเหนือ ส่วนพวกที่สองซึ่งมีหญิงจัญฑาลแลสามีร่วมอยู่ด้วย ให้ไปหาขอทานด้านทิศใต้ แหละเย็นพรุ่งนี้หลังเลิกขอทานให้ผู้นำทั้งสองกลุ่มมารายงานผลให้เขาทราบ

เช้ารุ่งขึ้นจัณฑาลสองกลุ่มต่างก็แยกกันไปขอทานตามที่ตกลงกันไว้ เย็นวันนั้นหลังเลิกขอทานปรากฏพวกที่ไปขอทานยังด้านทิศเหนือต่างก็ยิ้มแย้มหยอกหัวกันมาตลอดทาง เนื่องจากวันนี้ไม่รู้เป็นไร บรรดาผู้ใจบุญอยู่ๆก็ออกมาบริจาคทานกันอย่างมากมายผิดหูผิดตา ทำให้พวกเขาได้ลาภเป็นของกินของใช้ติดไม้ติดมือกันมาคนละเป็นจำนวนมาก ดังนั้นพวกเขาจึงมีอารมณ์สดชื่นแจ่มใสเป็นพิเศษ

แต่ทว่าพวกที่ไปขอทานยังด้านทิศใต้กลับหาได้เป็นเช่นนั้น วันนี้ไม่รู้ว่ามันเป็นวันมหาอุบาทว์อันใด ไม่ว่าพวกเขาจะไปตรอกไหนซอยไหนก็หาได้มีผู้ใดจักออกมาบริจาคทาน แม้แต่เพียงรายเดียว! บรรดาผู้ใจบุญซึ่งเคยมีบ้าง จู่ๆก็กลับเงียบหายไปเสียยังงั้น ไม่มีเฉียดกรายเข้ามาให้เห็นแม้เงา ดังนั้นพวกเขาจึงต้องกลับบ้านกันด้วยมือเปล่าทุกคน

และยิ่งมาถึงชุมชนเห็นสีหน้าพวกไปขอทานทิศเหนือเริงรื่นแจ่มใส กินข้าวกินปลากันอย่างอิ่มหมีพีมัน พวกเขาก็ยิ่งหงุดหงิดเข้าไปใหญ่ ต่างส่งเสียงด่าทอถึงความโชคร้ายของตนว่าจักต้องมีใครคนใดคนหนึ่งในพวกเขาที่เป็นคนกาลกิณีแน่ ความอับโชคนี้ถึงได้เกิดขึ้นกับพวกเขา

หลังจากสองกลุ่มกลับมาแล้วผู้นำชุมชนก็ได้เรียกหัวหน้ากลุ่มเข้าไปสอบถาม จากนั้นก็เรียกให้ทุกคนมาประชุมกันเพื่อแจ้งผลให้ทราบ

“ พี่น้องทั้งหลาย บัดนี้ผลได้เป็นที่ประจักษ์แล้วว่าในชุมชนพวกเรา จักต้องมีใครคนใดคนหนึ่งที่เป็นคนกาลกิณีปะปนอยู่ด้วยแน่ แหละคนผู้นั้นก็อยู่ในกลุ่มที่ไปขอทานยังด้านทิศใต้ ฉะนั้นขอพวกที่ไปขอทานยังด้านทิศใต้ในวันนี้จงฟังให้ดีขอพวกท่านจงแบ่งคนของตนออกเป็นสองกลุ่มเท่าๆกัน แล้ววันพรุ่งนี้ให้พากันไปขอทานยังด้านทิศใต้เหมือนเดิม แต่ให้แยกกันไปคนละหมู่บ้านอย่าซ้ำกัน! แหละเย็นพรุ่งนี้ได้ผลอย่างไรให้หัวหน้ากลุ่มมารายงานให้ข้าพเจ้าทราบ สำหรับวันนี้ขอเชิญแยกกลับไปพักผ่อนได้ ”

หลังผู้นำชุมชนใช้วิธีการแบ่งกลุ่มให้มีขนาดเล็กลง เล็กลง ในที่สุดหญิงจัณฑาลแลสามีก็จำต้องแยกกันไปขอทานกันคนละหมู่บ้าน เย็นวันนั้นหลังเลิกขอทานปรากฏที่หน้าบ้านสามีภรรยาคู่นี้ได้มีกลุ่มคนจำนวนมาก ซึ่งล้วนแต่เป็นเพื่อนบ้านในชุมชน พากันมายืนออเพื่อจักรอดูว่าสามีภรรยาคู่นี้ ใครกันแน่ที่เป็นคนกาลกิณี!

และแล้วสิ่งที่ทุกคนรอคอยก็ปรากฏ ไกลออกไปด้านซ้ายพวกเขามีชายคนหนึ่งกำลังมุ่งมาทางบ้านหลังนี้ ในมือของเขาหอบหิ้วของกินของใช้ติดไม้ติดมือมาจนแทบจักล้นมือ ใบหน้ายิ้มแย้มเบิกบาน ขณะเดียวกันด้านขวาพวกเขาก็เห็นหญิงมีครรภ์นางหนึ่งใบหน้าขาวซีด กำลังเดินโซซัดโซเซมุ่งมาทางบ้านหลังนี้เช่นกัน แต่ว่าในมือทั้งสองของนางจากที่เห็นนั้นกลับว่างเปล่า หาได้มีสิ่งของใดๆติดไม้ติดมือกลับมาแม้เพียงชิ้นเดียว ภาพทั้งสองแม้ไม่มีคำบรรยายแต่ทุกคนก็รู้แล้วว่า ใครกันแน่ที่เป็นคนกาลกิณี

บัดนี้เมื่อเหตุแห่งปัญหาถูกเผยออกมา เพื่อให้ความสงบสุขกลับสู่ชุมชนโดยไว จัณฑาลทั้งหลายจึงลงความเห็นว่าหญิงมีครรภ์นางนี้ต้องออกไปจากชุมชนพวกเขาทันทีโดยไม่มีเงื่อนไข แหละเมื่อเสียงส่วนใหญ่ต่างเห็นพ้อง ชายผู้เป็นสามีก็มิอาจทัดทานได้ จำต้องปล่อยภรรยาให้เก็บข้าวของออกไปจากชุมชนโดยพลัน

กล่าวถึงจัณฑาลิณีผู้มีกรรม หลังถูกเพื่อนขับออกจากหมู่บ้านนางก็ต้องระหกระเหินไปตามที่ต่างๆ ค่ำไหนก็นอนนั่น ต้องทนอดมื้อกินมื้อ ลำบากลำบนเหลือที่จักกล่าว แต่ถึงจะทุกข์เพียงใดนางก็หาได้ตัดพ้อต่อว่าบุตรในครรภ์เพื่อเป็นที่ระบายอารมณ์ไม่ จนได้เวลาทลิทโทฤกษ์อันเป็นเวลาเกิดของพวกขอทานหรือคนเข็ญใจ จัณฑาลนางนี้ก็ได้คลอดลูกชายออกมาผู้หนึ่ง มีรูปกายที่แสนทุเรศอัปลักษณ์เกินกว่ามนุษย์มนาจักพึงมี ตลอดหัวหัวจรดเท้าไม่ว่าจักมองมุมไหนก็มิได้เหมือนผู้เหมือนคน แต่ดันพิกลไปเหมือนกับผีกับเปรตเสียยังงั้น! ทั้งนี้ก็เพราะกรรมได้บันดาลให้เป็นไปนั่นเอง

แต่ถึงบุตรจักมีหน้าตาน่าเกลียดเพียงใดผู้เป็นมารดาก็หามีใจรังเกียจเดียดฉันท์แม้แต่น้อย นางเฝ้าเลี้ยงดูฟูมฟัก ทะนุถนอมลูกรักอย่างเต็มกำลังความสามารถเสมอมา จนบุตรน้อยมีวัยพอจักรู้เดียงสา วันหนึ่งนางได้เรียกลูกเข้ามาพร้อมกับยื่นสมบัติล้ำค่าคือกะลาขอทานให้ไป จากนั้นก็ฝืนข่มกลั้นความอาลัย ตัดใจสั่งสอนลูกเป็นครั้งสุดท้ายว่า

“ ลูกเอ๋ย! บัดนี้เจ้าก็โตมาด้วยวัยอันควรแล้ว แม่นี้ไม่มีสมบัติใดจักยกให้ เห็นอยู่ก็แต่กะลามะพร้าวใบนี้เท่านั้น ขอเจ้าจงใช้มันเป็นเครื่องหาเลี้ยงชีพเถิด แลขอเจ้าจงจำไว้ว่า แม้เราจักมีชะตาอาภัพเพียงใด แต่ก็ยังภูมิใจที่ไม่เคยประพฤติตนเป็นโจรฤาคนพาล ฉะนั้นเจ้าจงใช้กะลามะพร้าวที่แม่ให้นี้ เที่ยวขอทานผู้คนเลี้ยงชีวีเถิดลูกรัก! ” บุตรน้อยพอรับกะลาจากแม่ก็ให้แสนดีใจ รีบอำลาผู้เป็นมารดาทันใด จากนั้นก็หายลับไปปะปนกับผู้คนตามท้องถนนทันที

หลังแยกจากมารดามา ขอทานน้อยก็ใช้วิชาที่มีติดตัวมาตั้งแต่เกิด เที่ยวขอทานผู้คนอย่างมีความสุขเรื่อยมา จนวันหนึ่งเขาสะเปะสะปะมาเจอปราสาทหลังหนึ่งเข้าโดยบังเอิญ มีความใหญ่โตอลังการเป็นอย่างยิ่ง ในความรู้สึกเขาปราสาทหลังนี้มันช่างคุ้นตาเสียนี่กระไร ไม่ว่าจักเป็นรูป ทรงสีสัน หรือว่าหน้าต่างประตู เหมือนว่าเคยจักเห็นมาก่อนยังไงยังงั้น!

ก็จักไม่คุ้นยังไง ก็ในเมื่อปราสาทหลังนี้แท้จริงมันก็คือปราสาทของเขาในชาติที่ยังเป็นเศรษฐีจอมงกอยู่นั่นเอง พอมาเจอชาตินี้เขาจึงรู้สึกคุ้นเคยผูกพัน มันย่อมเป็นเรื่องธรรมดา

หลังยืนพิจารณาอยู่พักใหญ่ในที่สุดเขาก็จำได้ว่ามันคือปราสาทของเขาเมื่อชาติที่แล้วนั่นเอง ดังนั้นจึงไม่รอช้า รีบสาวเท้าเข้าไปทันที ขณะนั้นบริเวณนอกตัวปราสาทมีข้าทาสกลุ่มหนึ่งกำลังทำงานอยู่ เหล่าคนงานพอเห็นขอทานสกปรกมอมแมม หน้าตาน่าเกลียดราวกับผีกับเปรตก็มิปาน เดินมุ่งมายังปราสาทตน ต่างก็พากันตะโกนขับไล่ทันที ด้วยเกรงว่าขอทานผู้นี้จะมาทำให้ปราสาทของพวกเขาต้องมัวหมอง แต่ถึงจักขู่ตะคอกเพียงใดก็หาได้ทำให้เด็กหน้าผีมีใจสะทกสะท้านไม่ มิหนำซ้ำยังกลับเดินลิ่วเข้ามาอีก

พอเห็นดังนั้นแต่ละคนจึงไม่รอช้า รีบฉวยเอาท่อนไม้ท่อนฟืนที่พอจักหาได้แถวนั้นขึ้นมากันคนละดุ้นสองดุ้น จากนั้นก็กรูเข้าไปรุมทุบตีเด็กประหลาดหน้าผีจนถึงแก่วิสัญญีภาพ นอนหมดสติอยู่ที่ปากทางก่อนจักเข้าตัวปราสาทนั่นเอง! เพลานั้นสมเด็จพระพุทธองค์ได้เสด็จผ่านมาพอดี จึงทันทรงเห็นเหตุการณ์ ด้วยพระเมตตาพระองค์จึงตรัสกับเหล่าข้าทาส “ ดูก่อนท่านทั้งหลาย ขอจงงดโทษให้กับขอทานน้อยด้วยเถิด เพื่อบาปจักได้ไม่เกิดกับพวกท่านมากไปกว่านี้อีก ” บรรดาคนงานพอเห็นพระศาสดาทรงมีพระดำรัสห้าม จึงพากันหยุดมือลง พร้อมกันนั้นต่างก็ก้มลงกราบแทบเบื้องพระยุคลบาทโดยพร้อมเพรียงกัน

สมเด็จพระผู้มีพระภาคครั้นทรงเห็นพวกเขาคลายจากโทสะแล้วจึงทรงมีพระพุทธฎีกาตรัสถึงอดีตชาติของขอทานน้อยให้พวกเขาทราบ ว่าแท้จริงขอทานผู้นี้ ชาติที่แล้วก็คือท่านอานันทเศรษฐี เจ้าของปราสาทหลังนี้นั่นเอง แต่เพราะกรรมที่เป็นคนตระหนี่ ไม่ยินดีในการให้ พอตายไปบาปอกุศลที่ทำไว้จึงนำให้เขาไปเกิดในสกุลของคนจัณฑาล มีฐานะยากจน ต้องกระเสือกกระสนดิ้นรนขอทานผู้คนเลี้ยงชีพ ไม่เพียงเท่านั้น แถมกรรมนี้ยังส่งผลให้เขาเกิดมามีหน้าตาที่อัปลักษณ์เกินกว่าผู้คนธรรมดาทั่วไปจักพึงมีอีก

ท่านมูลสิริเศรษฐีซึ่งเป็นบุตรของเศรษฐีจอมงก และก็อยู่ในกลุ่มคนที่ออกมามุงดูเหตุการณ์นี้ด้วย พอฟังพระพุทธฎีกาทีแรกก็เขายังไม่ยอมเชื่อ พอดีเวลานั้นขอทานน้อยได้รู้สึกตัวขึ้นมา ดังนั้นสมเด็จพระศาสดาจึงทรงให้เขาเป็นผู้เล่าเรื่องเอง พร้อมกับตรัสให้เขาพาคนทั้งหมดไปขุดเอาสมบัติที่เขาแอบฝังไว้โดยมิได้บอกให้ลูกหลานรู้ขึ้นมา ซึ่งมีอยู่ถึง ๕ แห่ง

พอสมบัติถูกขุดขึ้นท่านมูลสิริเศรษฐีจึงยอมเชื่อในพระพุทธฎีกา จากนั้นก็หันมาเลื่อมใสศรัทธาในบวรพระพุทธศาสนาอย่างจริงจังมากขึ้น และไม่เพียงตัวเขา ต่อมาเขายังชักจูงบุตรหลานให้หันมาบริจาคทานรักษาศีลตามเขาด้วยต่างหาก เพื่อที่ว่าชาติหน้าฉันใดหากคนเหล่านี้ตายไปจักได้ไม่ต้องเกิดมามีสภาพที่น่าอเนจอนาถเหมือนดังปู่ทวดของตน

ฝ่ายขอทานน้อยหลังจากความจริงปรากฏ สุดท้ายลงเอยอย่างไรในตำรามิได้กล่าวไว้ ดังนั้นจึงขอจบเรื่องของเศรษฐีผู้มีกรรม เอาไว้แต่เพียงเท่านี้ .

จากเรื่องที่นำมาเล่าคงเห็นถึงอานิสงส์ของการบริจาคทานกันแล้วกระมัง? ใครที่ยังตระหนี่จนเพื่อนออกปากแม้แต่อุจจาระก็ยังไม่ยอมให้สุนัขรับประทานล่ะก็ ขอจงดูขอทานน้อยไว้เป็นตัวอย่างเถิด เผื่อจักมีใจเปิดพกเปิดห่อออกไปทำบุญทำทานกับเขาบ้าง ไม่ใช่มัวแต่เก็บอย่างเดียว ประเดี๋ยวเกิดมาหน้าเหี่ยวเหมือนขอทานหน้าผีไม่รู้นะ!

ด้วยความปรารถนาดี

สืบ ธรรมไทย