อุตฺโถ อตฺถสฺส นกฺขตฺตํ กิริสฺสนฺติ ตารกา ประโยชน์เป็นฤกษ์ของประโยชน์ ดวงดาวจักทำอะไรได้


พุทธสุภาษิต
เอกนิบาตชาดก


พุทธสุภาษิต: "อุตฺโถ อตฺถสฺส นกฺขตฺตํ กิริสฺสนฺติ ตารกา"

1. การแปลความหมาย

คำในภาษาบาลี คำแปล ความหมายโดยรวม
อุตฺโถ ความพยายาม, ความเพียรพยายาม ความพยายาม
อตฺถสฺส แห่งประโยชน์, เพื่อประโยชน์ เป็นเครื่องสำเร็จประโยชน์
นกฺขตฺตํ ฤกษ์, ดวงดาว, ดาวนักษัตร เป็นฤกษ์, เป็นดวงดาว
กิริสฺสนฺติ จักทำ (กริยาในอนาคต) จักทำไปทำไม
ตารกา ดาว, ดวงดาว (ใช้ในรูปพหูพจน์) ซึ่งดวงดาวทั้งหลาย

2. ความหมายโดยรวมแปลตามตัวอักษร:
"ความพยายาม เป็นฤกษ์ (เป็นดวงดาว) แห่งประโยชน์, จักทำ (จะรอ) ดวงดาวทั้งหลายไปทำไม?"

ความหมายโดยนัย:"ความเพียรพยายาม (อุตฺโถ) คือ ฤกษ์ดีที่แท้จริง (นกฺขตฺตํ) ในการบรรลุผลประโยชน์ (อตฺถสฺส) จะมัวรอคอยหรือเพ่งเล็งดูฤกษ์ดูดวงจากหมู่ดาว (ตารกา) เพื่อลงมือทำไปทำไม?"

3. บทสรุปและข้อคิดพุทธสุภาษิตบทนี้สอนหลักปฏิบัติที่สำคัญที่สุดข้อหนึ่งในพระพุทธศาสนา นั่นคือ:
เน้นที่การกระทำ (กรรม): หัวใจของการสำเร็จผล ไม่ได้อยู่ที่การอ้อนวอน หรือการรอคอยโชคชะตา ฤกษ์ยาม หรือดวงดาว แต่อยู่ที่การลงมือทำด้วยความพากเพียรพยายามอย่างไม่ย่อท้อ"ฤกษ์" ที่แท้จริง: ฤกษ์ดีคือการลงมือทำทันทีที่โอกาสมาถึง และทำอย่างเต็มกำลัง การรอฤกษ์ยามที่ดีที่สุดที่ถูกคำนวณจากภายนอกนั้นเป็นการเสียเวลา ความพยายามนี่แหละคือฤกษ์ที่ทำให้เกิดผลเป็นหลักแห่งวิริยะ: เป็นการเน้นย้ำคุณธรรมข้อ วิริยะ (ความเพียร) ว่ามีความสำคัญยิ่งกว่าความเชื่อเรื่องโชคลางหรือการพึ่งพาอำนาจภายนอก

สรุปสั้นๆ คือ: ความพยายามคือฤกษ์! ถ้ามีความพยายามแล้ว ทุกขณะที่ลงมือทำก็คือฤกษ์ดีที่สุด ไม่ต้องไปสนใจดวงดาวหรือหมอดูอีกต่อไป