วัดพระพุทธฉายวรวิหาร ตั้งอยู่บนเชิงเขาพระพุทธฉาย ตำบลหนองปลาไหล อำเภอเมืองสระบุรี จังหวัดสระบุรี เป็นวัดเก่าแก่ที่มีประวัติยาวนานกว่า 400 ปี

ความเป็นมาและตำนาน:

• สมัยพระเจ้าทรงธรรม: วัดพระพุทธฉายสร้างขึ้นในสมัยสมเด็จพระเจ้าทรงธรรม กษัตริย์แห่งกรุงศรีอยุธยา (ต้นศตวรรษที่ 17) หลังจากที่ได้มีการออกค้นหารอยพระพุทธบาทตามภูเขาต่างๆ ทั่วราชอาณาจักร

• การค้นพบพระพุทธฉายและรอยพระพุทธบาท: ตำนานเล่าว่า มีนายพรานคนหนึ่งได้ติดตามกวางที่ได้รับบาดเจ็บ เมื่อกวางไปดื่มน้ำในรอยเท้าบนแผ่นหิน ก็หายป่วย นายพรานจึงตามไปดูก็พบรอยพระพุทธบาทบนแผ่นหินที่มีน้ำขังอยู่ เมื่อเขาดื่มน้ำจากรอยนั้นก็หายจากโรคผิวหนัง สมเด็จพระเจ้าทรงธรรมทรงทราบเรื่อง จึงโปรดให้สร้างมณฑปครอบรอยพระพุทธบาทไว้ และสร้างวัดขึ้นเพื่อให้พุทธศาสนิกชนได้มาสักการะบูชา

• พระพุทธฉาย (เงาพระพุทธเจ้า): นอกจากรอยพระพุทธบาทแล้ว ยังพบ "พระพุทธฉาย" หรือรอยพระพุทธรูปปรากฏอยู่บนแผ่นหินบนชะง่อนผา เชื่อกันว่าเป็นเงาของพระพุทธเจ้าที่ปรากฏขึ้นเมื่อครั้งเสด็จมาโปรดนายพรานฆาฏกะจนสำเร็จเป็นพระอรหันต์

การบูรณะและยกฐานะ:
• วัดพระพุทธฉายได้รับการบูรณะซ่อมสร้างมาอย่างยาวนาน เนื่องจากความชำรุดทรุดโทรมตามกาลเวลา
• เมื่อ พ.ศ. 2491 ได้มีการส่งพระครูพุทธฉายภิบาล (นาค ปานรัตน์) มาเป็นเจ้าอาวาสเพื่อบูรณะซ่อมสร้างสถานที่ให้เจริญขึ้น
• ในปี พ.ศ. 2557 วัดพระพุทธฉายได้รับการเสนอให้ยกฐานะเป็นพระอารามหลวงชั้นตรี ชนิดสามัญ ในสมัยรัชกาลที่ 9 แต่ยังมิได้โปรดเกล้าฯ
• ต่อมาในวันที่ 23 มีนาคม พ.ศ. 2568 พระบาทสมเด็จพระวชิรเกล้าเจ้าอยู่หัว ได้มีพระบรมราชโองการโปรดเกล้าฯ ให้ยกฐานะวัดพระพุทธฉายขึ้นเป็น พระอารามหลวงชั้นโทชนิดวรวิหาร เพื่อเฉลิมพระเกียรติ

สิ่งสำคัญภายในวัด:
• พระพุทธฉาย: รอยพระพุทธรูปบนแผ่นหินที่ประดิษฐานอยู่ในมณฑปบริเวณผาหิน มีลักษณะเป็นรอยสีแดงจางๆ
• รอยพระพุทธบาทเบื้องขวา: พบอยู่ใต้ทรายเมื่อมีการบูรณะพื้นซีเมนต์ในมณฑป
• ภาพเขียนลายเส้นยุคก่อนประวัติศาสตร์: บริเวณเชิงผา ได้แก่ ภาพสัตว์ลายเส้นคล้ายตัวกวาง บริเวณข้างประตูเข้าพระพุทธฉายพบภาพเหมือนคน และภาพสัญลักษณ์
• บันไดนาค: บันไดที่ทอดยาวขึ้นไปสู่มณฑปพระพุทธฉาย
• ลานพระโมคคัลลานะ: ลานโล่งริมผาที่ประดิษฐานพระโมคคัลลานะ และเป็นจุดชมทิวทัศน์

วัดพระพุทธฉายวรวิหารจึงเป็นสถานที่สำคัญทางพระพุทธศาสนาและเป็นแหล่งท่องเที่ยวทางประวัติศาสตร์ที่มีคุณค่า โดยเป็นที่ประดิษฐานสิ่งศักดิ์สิทธิ์ที่พุทธศาสนิกชนให้ความเคารพสักการะมาอย่างยาวนาน

• พระพุทธฉาย: รอยพระพุทธรูปบนแผ่นหินที่ประดิษฐานอยู่ในมณฑปบริเวณผาหิน มีลักษณะเป็นรอยสีแดงจางๆ


• มณฑปรอยพระพุทธบาท


• ภายในมณฑปรอยพระพุทธบาท


• บันไดนาค: บันไดที่ทอดยาวขึ้นไปสู่มณฑปพระพุทธฉาย


• พระประธานในพระอุโบสถ


• บรรยากาศวัดพระพุทธฉาย วรวิหาร