วัดพระเจดีย์ซาวหลัง เป็นวัดสำคัญที่มีประวัติศาสตร์ยาวนานและเป็นปูชนียสถานที่สำคัญของจังหวัดลำปาง ตั้งอยู่ที่ตำบลต้นธงชัย ห่างจากตัวเมืองไปทางทิศเหนือประมาณ 5 กิโลเมตร ตามถนนสายลำปาง-แจ้ห่ม

ที่มาของชื่อ "เจดีย์ซาวหลัง"

คำว่า "ซาว" ในภาษาเหนือแปลว่า "ยี่สิบ" และ "หลัง" แปลว่า "องค์" ดังนั้น "วัดพระเจดีย์ซาวหลัง" จึงมีความหมายว่า "วัดที่มีเจดีย์ 20 องค์" ซึ่งเป็นเอกลักษณ์สำคัญของวัดแห่งนี้

ตำนานการสร้างวัด

ตามตำนานเล่าว่า เมื่อประมาณ 500 ปีหลังจากพระพุทธเจ้าปรินิพพาน มีพระอรหันต์สองรูปจากอินเดียได้จาริกมาเผยแผ่พระพุทธศาสนาจนถึงบริเวณนี้ เห็นว่าเป็นสถานที่เงียบสงบ เหมาะแก่การบำเพ็ญธรรม จึงได้พำนักและอบรมสั่งสอนพุทธศาสนิกชนในละแวกนั้น จนพุทธศาสนิกชนมีความศรัทธาเลื่อมใสยิ่งขึ้น

ในครั้งนั้น พญามิลินทรผู้แตกฉานในหลักธรรม ได้มาสนทนาธรรมกับพระอรหันต์ทั้งสองรูป และมีความประสงค์จะทำนุบำรุงพระพุทธศาสนา พระอรหันต์ทั้งสองรูปจึงใช้มือลูบศีรษะ แล้วมีเส้นเกศาติดมือมารูปละสิบเส้น จากนั้นได้มอบเส้นเกศาเหล่านี้ให้กับพญามิลินทร พญามิลินทรจึงได้สร้างเจดีย์ขึ้น 20 องค์ โดยบรรจุเส้นเกศาไว้ในเจดีย์องค์ละเส้น ต่อมาผู้คนจึงเรียกวัดนี้ว่า "วัดเจดีย์ซาวหลัง"

การบูรณะปฏิสังขรณ์และลักษณะสถาปัตยกรรม

เจดีย์ทั้ง 20 องค์นี้ได้รับการบูรณะปฏิสังขรณ์ในสมัยเจ้าบุญวาทย์วงษ์มานิต เจ้าผู้ครองนครลำปาง จนแล้วเสร็จในปี พ.ศ. 2466 ลักษณะการก่อสร้างเป็นศิลปะแบบพม่าผสมผสานกับศิลปะล้านนา โดยมีองค์เจดีย์ที่ใหญ่ที่สุดตั้งอยู่ตรงกลาง ล้อมรอบด้วยเจดีย์อีก 19 องค์ ด้านหน้าของเจดีย์แต่ละองค์เป็นซุ้ม มีพระพุทธรูปประดิษฐานอยู่ภายใน

โบราณวัตถุและสิ่งสำคัญภายในวัด

• องค์พระธาตุเจดีย์ซาว: เป็นกลุ่มเจดีย์ที่โดดเด่น มีศิลปะล้านนาผสมพม่า
• พระพุทธรูปทันใจ: เป็นพระพุทธรูปสำริดปางสมาธิ ศิลปะเชียงแสน ประดิษฐานอยู่ในวิหารหลังเล็กข้างหมู่พระเจดีย์
• พระอุโบสถ: ภายในประดิษฐานพระประธานเป็นพระพุทธรูปปางมารวิชัยที่มีพุทธลักษณะงดงาม บานประตูทั้งสามเป็นของโบราณ เขียนลวดลายรดน้ำอย่างละเอียดสวยงาม ส่วนเสาซุ้มประตูหน้าต่างประดับด้วยลวดลายกระจกสีแบบศิลปะสมัยใหม่
• พระแสนแซ่ทองคำ: เป็นพระพุทธรูปทองคำบริสุทธิ์หนัก 100 บาทสองสลึง ที่ชาวบ้านขุดพบเมื่อปี พ.ศ. 2526 และมอบให้แก่วัด ถือเป็นพระพุทธรูปทองคำองค์แรกที่ขึ้นทะเบียนเป็นโบราณวัตถุแห่งชาติ
• พิพิธภัณฑ์: ที่ศาลาการเปรียญ (เรือนไม้ชั้นเดียวด้านหลังพระอุโบสถ) ได้จัดแสดงโบราณวัตถุที่ชาวบ้านนำมาถวาย

จากหลักฐานการขุดพบพระเครื่องสมัยหริภุญชัยที่องค์พระเจดีย์ ทำให้สันนิษฐานได้ว่าวัดพระเจดีย์ซาวหลังนี้สร้างมานานกว่าพันปี และยังคงเป็นแหล่งท่องเที่ยวสำคัญที่ดึงดูดนักท่องเที่ยวให้มาเยี่ยมชมความงามทางศิลปะ สถาปัตยกรรม และความสำคัญทางประวัติศาสตร์ของพุทธศาสนาในจังหวัดลำปาง

• องค์พระธาตุเจดีย์ซาว: เป็นกลุ่มเจดีย์ที่โดดเด่น มีศิลปะล้านนาผสมพม่า


• พระอุโบสถ: ภายในประดิษฐานพระประธานเป็นพระพุทธรูปปางมารวิชัยที่มีพุทธลักษณะงดงาม บานประตูทั้งสามเป็นของโบราณ เขียนลวดลายรดน้ำอย่างละเอียดสวยงาม ส่วนเสาซุ้มประตูหน้าต่างประดับด้วยลวดลายกระจกสีแบบศิลปะสมัยใหม่


• พระประธานในพระอุโบสถ พระพุทธรูปปางมารวิชัย


• หลวงพ่อทันใจ