ท่านพระคยากัสสปเถระ เกิดในสกุลพราหมณ์กัสสปโคตรเดิมชื่อว่า กัสสปะ ตามโคตร มีพี่ชาย ๒ คน ได้แก่ อุรุเวลกัสสปะ และนทีกัสสปะ เมื่อเจริญวัยขึ้นแล้ว ได้เรียนจบไตรเพทตามลัทธิของพวกพราหมณ์จนมีความชำนาญ มีชื่อเสียงโด่งดัง มีบริวารมากถึง ๒๐๐ คน

    ครั้นต่อมาพิจารณาเห็นลัทธิของตนไม่มีแก่นสารจึงได้ออกบวชเป็นชฎิล บำเพ็ญพรตด้วยการบูชาไฟพร้อมกับพี่ชาย ๒ คน ท่านได้ตั้งอาศรมอยู่ ณ ตำบลคยาสีสะ ทางตอนใต้ของพี่ชายทั้ง ๒ คนนั้น จึงได้นามว่า คยากัสสปะ

    เมื่อพี่ชายทั้งสองพร้อมด้วย บริวารลอยบริขารของชฎิลในแม่น้ำ แล้วพากันอุปสมบทในพระพุทธศาสนา เมื่อเห็นบริขารชฎิลของพี่ชายลอยมาตามกระแสน้ำ ก็คิดว่าได้เกิดอันตรายแก่พี่ชายทั้งสองเป็นแน่ จึงได้พาบริวารรีบมาดู ก็ได้เห็นพี่ชายทั้งสองของตนพร้อมกับบริวารถือเพศเป็นภิกษุแล้ว

    พอสอบถามก็ได้ทราบว่า พรหมจรรย์นี้ประเสริฐ พี่ชายทั้งสองจึงยอมสละลัทธิเดิม จึงได้พาบริวารของตนลอยบริขารในแม่น้ำแล้วเข้า ไปเฝ้าพระบรมศาสดา ทูลขออุปสมบท

    พระผู้มีพระภาคเจ้าทรงอนุญาตให้เป็นภิกษุด้วยวิธี เอหิภิกขุอุปสัมปทาเช่นเดียวกับพี่ชายทั้งสอง

    เมื่อพระบรมศาสดา เสด็จประทับอยู่ ณ ตำบลคยาสีสะ ได้ตรัสเทศนาชื่อ อาทิตตปริยายสูตร ในเวลาจบพระธรรมเทศนา ท่านพร้อมด้วยพี่ชายทั้งสอง และบริวารรวมเป็น ๑,๐๐๓ องค์ ได้บรรลุพระอรหัตตผลด้วยกัน

    ท่านคยากัสสปะได้ช่วยทำกิจพระศาสนาตามกำลังสติปัญญาของท่าน

    เมื่อดำรงอายุสังขารโดยสมควรแก่กาลแล้ว ก็ดับขันธปรินิพพาน