วัดบุญวาทย์วิหาร พระอารามหลวง เป็นวัดที่มีประวัติความเป็นมาที่ยาวนานและสำคัญแห่งหนึ่งของจังหวัดลำปาง เดิมเป็นวัดราษฎร์ที่สำคัญประจำนครลำปาง และใช้เป็นสถานที่ประกอบพิธีถือน้ำพิพัฒน์สัตยาของเจ้านายมาตั้งแต่โบราณกาล

ประวัติความเป็นมาสำคัญ:

• ชื่อเดิม "วัดกลางเวียง" หรือ "วัดกลางเมือง":
สันนิษฐานว่าสร้างมาแล้วกว่า 400 ปี แต่ไม่มีหลักฐานที่แน่นอนว่าใครเป็นผู้สร้างและสร้างขึ้นในสมัยใด

• พ.ศ. 2347:
ในสมัยรัชกาลที่ 1 แห่งกรุงรัตนโกสินทร์ เจ้าหลวงคำโสม เจ้าผู้ครองนครลำปางในขณะนั้น ได้รื้อพระวิหารเก่าออกและสร้างพระวิหารหลวง พระประธาน เจดีย์ กุฏิ และหอไตรขึ้นใหม่ เมื่อสร้างเสร็จได้เปลี่ยนชื่อเป็น **"วัดกลางหลวงไชยสัณฐาน"**

• พ.ศ. 2455:
เจ้าบุญวาทย์วงศ์มานิต เจ้าผู้ครองนครลำปาง เห็นว่าโบราณวัตถุภายในวัดทรุดโทรมมาก จึงได้รื้อพระวิหารหลวง หอไตร กุฏิ และกำแพงวัดทั้งหมด แล้วให้หลวงประสานไมตรีราษฎร ผู้เป็นนายช่างไปลอกแบบพระอารามหลวงในกรุงเทพมหานครมาจัดสร้างขึ้นใหม่ โดยได้สร้างพระวิหารหลวงหลังหนึ่งแล้วเสร็จเมื่อ พ.ศ. 2457 และได้เสนอขอเปลี่ยนชื่อใหม่ว่า "วัดหลวงบุญวาทย์บำรุง"

• พ.ศ. 2458:
เจ้าบุญวาทย์วงศ์มานิต พร้อมด้วยพระธรรมจินดานายก (เจ้าอาวาสและเจ้าคณะจังหวัดลำปางในขณะนั้น) ได้ทำการฉลองวัดและผูกพัทธสีมา โดยใช้พระวิหารหลวงเป็นพระอุโบสถ

• ได้รับพระราชทานนาม "วัดบุญวาทย์วิหาร":
หลังจากฉลองวัดและผูกพัทธสีมาแล้ว เจ้าอาวาสและเจ้าบุญวาทย์วงศ์มานิต ได้นำความกราบบังคมทูลพระบาทสมเด็จพระมงกุฎเกล้าเจ้าอยู่หัว รัชกาลที่ 6 เพื่อถวายวัดเป็นพระอารามหลวง และทรงพระกรุณาโปรดเกล้าฯ พระราชทานนามใหม่ว่า "วัดบุญวาทย์วิหาร" ตั้งแต่นั้นมา

ปัจจุบัน วัดบุญวาทย์วิหารเป็นพระอารามหลวงชั้นตรี ชนิดสามัญ และเป็นสำนักปฏิบัติธรรมประจำจังหวัดลำปาง ตั้งอยู่ที่ถนนบุญวาทย์ ตำบลหัวเวียง อำเภอเมืองลำปาง จังหวัดลำปาง เคียงคู่กับศาลหลักเมืองและพระพุทธนิรโรคันตรายชัยวัฒน์จตุรทิศ (พระพุทธรูปสี่มุมเมือง) ถือเป็นวัดสำคัญและเป็นศูนย์รวมจิตใจของชาวลำปางมาอย่างยาวนาน

• วิหารหลวง สร้างเมื่อปี พ.ศ. 2455 มีลักษณะเป็นอาคารทึบ หลังคาจั่วฐานสูงกว่าวิหารล้านนา ซึ่งได้รับแบบจากวิหารในกรุงเทพฯ ตกแต่งภายในด้วยลายไทยภาคกลาง เหลือร่องรอยศิลปะล้านนาอยู่เพียงบางส่วน


• พระเจดีย์


• ซุ้มประตูวัด


• อาคารเสนาสนะ